मराठीत छापील स्वरूपातील माहिती मोठ्या प्रमाणात उपलब्ध आहे, ती माहिती आंतरजालावर युनिकोड स्वरूपात उपलब्ध करून देणे हा ज्ञानभाषा मराठी समूहाच्या #मराठीयुनीकोडिंग उपक्रमाचा उद्देश आहे. तुमच्याकडे देखील अशी जुनी, कोणत्याही विषयावरील ज्ञानवर्धक माहिती उपलब्ध असेल तर ९०५२३४४४७६ या क्रमांकावर संपर्क साधा.
या उपक्रमातील दहावा लेख :
_____________________________
विख्यात नाटककार विल्यम शेक्सपिअरने 'नावात काय आहे' असे विचारले होते.या 'गहन' मुद्यावर उलट सुलट चर्चा चालल्याचे अनेकदा आपण ऐकतो. भारतीय पुरातत्व खात्याला हा प्रश्न विचाराल,तर तेथील संशोधक 'नावातच सर्व आहे',असे छातीठोकपणे सांगुन मोकळे होतील. कारण याच नावामुळे त्यांना सम्राट अशोकाची पहिली प्रतिमा मिळाली आहे. पुरातत्व खात्याला कर्नाटकातील कंगनहळ्ळी महास्तूपाजवळ एक शिल्प सापडले, त्यात राजा, राणी व त्याच्या समवेत काही स्रिया कौरण्यात आले आहेत. या शिल्पाखाली 'सम्राट अशोक' अशी अक्षरे ब्राह्मी लिपीत कोरली आहेत. ' सम्राट अशोक' दिसायला कसा होता, याचा अंदाज बांधण्यासाठी आजपर्यंत एकच पुरावा होता. सांचीच्या स्तूपात सम्राट अशोकाचे एकच चित्र आहे, मात्र त्याखाली त्याचे नाव नाही. आता 'नावात काय आहे' या प्रश्नाचे उत्तर 'सर्व काही' असे का? ते कळते.
सम्राट अशोकाची प्रतिमा कशी सापडली, याची कथाही रंजक आहे. कर्नाटक सरकारला गुलबर्गा जिल्ह्यात भीमा नदीवर कालवा बांधायचा होता. त्याच भागात भीमा नदीच्या डाव्या तीरावर सन्नधी या ठिकाणी अशोककालीन शिल्पे सापडली आहेत.हा भाग पुरातत्व खात्याच्या ताब्यात असला, तरी त्यांनी तो 'संरक्षित भाग' म्हणून घोषित केला नव्हता, त्यामुळे बंधारा बांधण्यापूर्वी त्याभागाचे उत्खननाचे काम हाती घेण्यात आले आणि आश्चर्य म्हणजे पुरातत्व खात्याच्या हाती खजिनाच गवसला. त्यात इसवीसनपूर्व पहिल्या शतकापासून ते इसवीसन दुस-या शतकापर्यंतच्या काळातील ६५ शिल्पे आहेत. बौद्ध धर्माच्या हिनयान व महायान या दोन्ही काळांतील ही शिल्पे आहेत. एकोणीस मीटर व्यासाच्या स्तूपाचे अवशेषही तेथे मिळाले आहेत.
सम्राट अशोकाची प्रतिमा असलेले शिल्प हा त्यातील महत्वाचा शोध असला, तरी पुरातत्व खात्याच्या दृष्टीने इतर काही गोष्टी या उत्खननात उजेडात आल्या आहेत. तेथील शिल्पकला आंध्र प्रदेशच्या अमरावती शिल्पकलेशी मिळती जुळती आहे. या शैलीला दक्षिणेतील सातवाहन राजांनी आश्रय दिला होता. सुंगा राजघराण्याने जोपासलेला सांची व हरहट शैलीशीही तिचे साधर्म्य आहे. कंगनहळ्ळीतील शिल्पकला पाहिल्यानंतर सुंगा व सातवाहन काळात कला समृद्ध झाली होती, हे जाणवते.
शिकवण सांगणा-या जातककथा, बुद्ध आदींच्या आसनस्थ प्रतिमा त्यात कोरण्यात आल्या आहेत. विशेष म्हणजे ही शिल्पे तयार करण्यासाठी ज्यांनी आर्थिक मदत केली, त्या दानशूर व्यक्तींची नावे ही शिल्पाखाली कोरण्यात आली आहेत. देणगी देऊन मंदिराच्या पाय-यांवर नाव कोरुन घेण्याच्या सध्या रुढ झालेल्या प्रथेची यामुळे आठवण येते. सातवाहन राजांची वंशावळ हे कंगनहळ्ळी शिल्पातील वैशिष्ट्य आहे. हे सर्व अवशेष दोन हजार चौरस मीटर परिसरात विखुरले होते. तेथील स्तूपाचे फेर उभारणीचे काम पुरातत्व खात्याने हाती घेतले आहे. सुंदरशी बाग तयार करुन हे स्थळ पर्यटन केंद्र म्हणुन विकसित करण्याचा खात्याचा विचार आहे. हा भाग संरक्षित म्हणुन घोषित झाल्याने साहजिकच भीमा नदीवरील कालव्याला कायमचा निरोप मिळाला आहे.
टंकलेखन - श्रीमती विजया पाटील, नवापूर जि.नंदुरबार
या उपक्रमातील दहावा लेख :
_____________________________
विख्यात नाटककार विल्यम शेक्सपिअरने 'नावात काय आहे' असे विचारले होते.या 'गहन' मुद्यावर उलट सुलट चर्चा चालल्याचे अनेकदा आपण ऐकतो. भारतीय पुरातत्व खात्याला हा प्रश्न विचाराल,तर तेथील संशोधक 'नावातच सर्व आहे',असे छातीठोकपणे सांगुन मोकळे होतील. कारण याच नावामुळे त्यांना सम्राट अशोकाची पहिली प्रतिमा मिळाली आहे. पुरातत्व खात्याला कर्नाटकातील कंगनहळ्ळी महास्तूपाजवळ एक शिल्प सापडले, त्यात राजा, राणी व त्याच्या समवेत काही स्रिया कौरण्यात आले आहेत. या शिल्पाखाली 'सम्राट अशोक' अशी अक्षरे ब्राह्मी लिपीत कोरली आहेत. ' सम्राट अशोक' दिसायला कसा होता, याचा अंदाज बांधण्यासाठी आजपर्यंत एकच पुरावा होता. सांचीच्या स्तूपात सम्राट अशोकाचे एकच चित्र आहे, मात्र त्याखाली त्याचे नाव नाही. आता 'नावात काय आहे' या प्रश्नाचे उत्तर 'सर्व काही' असे का? ते कळते.
सम्राट अशोकाची प्रतिमा कशी सापडली, याची कथाही रंजक आहे. कर्नाटक सरकारला गुलबर्गा जिल्ह्यात भीमा नदीवर कालवा बांधायचा होता. त्याच भागात भीमा नदीच्या डाव्या तीरावर सन्नधी या ठिकाणी अशोककालीन शिल्पे सापडली आहेत.हा भाग पुरातत्व खात्याच्या ताब्यात असला, तरी त्यांनी तो 'संरक्षित भाग' म्हणून घोषित केला नव्हता, त्यामुळे बंधारा बांधण्यापूर्वी त्याभागाचे उत्खननाचे काम हाती घेण्यात आले आणि आश्चर्य म्हणजे पुरातत्व खात्याच्या हाती खजिनाच गवसला. त्यात इसवीसनपूर्व पहिल्या शतकापासून ते इसवीसन दुस-या शतकापर्यंतच्या काळातील ६५ शिल्पे आहेत. बौद्ध धर्माच्या हिनयान व महायान या दोन्ही काळांतील ही शिल्पे आहेत. एकोणीस मीटर व्यासाच्या स्तूपाचे अवशेषही तेथे मिळाले आहेत.
सम्राट अशोकाची प्रतिमा असलेले शिल्प हा त्यातील महत्वाचा शोध असला, तरी पुरातत्व खात्याच्या दृष्टीने इतर काही गोष्टी या उत्खननात उजेडात आल्या आहेत. तेथील शिल्पकला आंध्र प्रदेशच्या अमरावती शिल्पकलेशी मिळती जुळती आहे. या शैलीला दक्षिणेतील सातवाहन राजांनी आश्रय दिला होता. सुंगा राजघराण्याने जोपासलेला सांची व हरहट शैलीशीही तिचे साधर्म्य आहे. कंगनहळ्ळीतील शिल्पकला पाहिल्यानंतर सुंगा व सातवाहन काळात कला समृद्ध झाली होती, हे जाणवते.
शिकवण सांगणा-या जातककथा, बुद्ध आदींच्या आसनस्थ प्रतिमा त्यात कोरण्यात आल्या आहेत. विशेष म्हणजे ही शिल्पे तयार करण्यासाठी ज्यांनी आर्थिक मदत केली, त्या दानशूर व्यक्तींची नावे ही शिल्पाखाली कोरण्यात आली आहेत. देणगी देऊन मंदिराच्या पाय-यांवर नाव कोरुन घेण्याच्या सध्या रुढ झालेल्या प्रथेची यामुळे आठवण येते. सातवाहन राजांची वंशावळ हे कंगनहळ्ळी शिल्पातील वैशिष्ट्य आहे. हे सर्व अवशेष दोन हजार चौरस मीटर परिसरात विखुरले होते. तेथील स्तूपाचे फेर उभारणीचे काम पुरातत्व खात्याने हाती घेतले आहे. सुंदरशी बाग तयार करुन हे स्थळ पर्यटन केंद्र म्हणुन विकसित करण्याचा खात्याचा विचार आहे. हा भाग संरक्षित म्हणुन घोषित झाल्याने साहजिकच भीमा नदीवरील कालव्याला कायमचा निरोप मिळाला आहे.
टंकलेखन - श्रीमती विजया पाटील, नवापूर जि.नंदुरबार
