मराठीत छापील स्वरूपातील माहिती मोठ्या प्रमाणात उपलब्ध आहे, ती माहिती आंतरजालावर युनिकोड स्वरूपात उपलब्ध करून देणे हा ज्ञानभाषा मराठी समूहाच्या #मराठीयुनीकोडिंग उपक्रमाचा उद्देश आहे. तुमच्याकडे देखील अशी जुनी, कोणत्याही विषयावरील ज्ञानवर्धक माहिती उपलब्ध असेल तर ९०५२३४४४७६ या क्रमांकावर संपर्क साधा.
या उपक्रमातील दुसरा लेख :
_____________________________
Thursday,December 1,2016
*डोळस विज्ञान*
*वैज्ञानिक अज्ञानाचा बळी "प्लॅस्टर ऑफ पॅरिस "*
वाहनांचा धूर कमी करणे, नदीकाठ स्वच्छ ठेवणे, ओला सुका कचरा, गांडूळ खत, पाण्याची काटकसर एवढ्यासाठी कधीतरी शाळा - कॉलेज मधील मुलांना घेऊन फेऱ्या, जलदिंडी हे सारे प्रकार केले म्हणजेच पर्यावरण रक्षण असेच आता सर्वाना वाटू लागले आहे. दुर्दैवाने या सध्या गोष्टीतही शास्त्रीय डोळस दृष्टीवर पट्टी बांधून, अज्ञानाचा बुरखा पांघरून, शास्त्र व शास्त्रज्ञाला अशा मोहिमांत थारा न दिल्याने डोळस पर्यावरण सामान्य माणसांपर्यंत पोचवणे अत्यंत अवघड झाले आहे.
याचे ज्वलंत उदाहरण म्हणजे साप. ' साप म्हणून भुई बुडवून प्लॅस्टर ऑफ पॅरीस विषयी पसरवलेला अंधसमज व वैज्ञानिक अज्ञानाने घेतलेला अत्यंत उपयुक्त पदार्थाचा बळी. प्लॅस्टर ऑफ पॅरिस हे केमिकल नसून, नैसर्गिक खजिनाचाच भाग आहे. तो मातीइतकाच किंबहुना मातीपेक्षा जास्त उपयुक्त पर्यावरणप्रेमी पर्यावरण रक्षक, आरोग्यहितकारी, आरोग्यरक्षक आहे.
प्लॅस्टर ऑफ पॅरिस चा उपयोग इतिहासाला नऊ हजार वर्षांपासून अंत्तोलिया, सीरिया, येथे आढळला. पाच हजार वर्षांपूर्वी इजिप्त मध्ये तेथील वास्तुशास्त्रज्ञानी या खनिजाचा उपयोग 'पिरॅमिड' च्या बांधकामात सढळ हातांनी केलाच; पण विशेषतः तेथील शिल्पकारांनी पाच हजार वर्षांपूर्वी त्याचा उपयोग असंख्य पुतळे निर्माण करण्यासाठी केला, छतासाठी केला. प्लॅस्टर ऑफ पॅरिस मध्ये अनेक रंगछटाही आहेत. निसर्गात प्रकाश आरपार जाणारे प्लॅस्टर ऑफ पॅरिस मिळते, त्यापासून ग्रीक लोकांनी घराच्या खिडक्या बनवल्या . इतके जुने हे प्लॅस्टर ऑफ पॅरिस आहे.
हे खनिज मातीसारखे समुद्र पाणी व जलाशय यांचा ज्या ज्या प्रदेशात संपर्क येतो , तेथे त्याची बाष्पीभवनामुळे निर्मिती होते. त्यांच्या खाणी जगभर आहेत. या खनिजाला रासायनिक भाषेत 'जिप्सम' म्हणतात. त्याचा रासायनिक फॉर्म्युला CaSO4, 2H2O, कॅल्शिअम सल्फेट डायहायट्रेट हा आहे. हे पांढऱ्या, गुलाबी, राखी, करड्या रंगात सागरतळ्यात मिळु शकते.
जेव्हा या जिप्समला नैसर्गिक वा कृत्रिम उष्णता दिली जाते, तेव्हा याच्यातील दोन टक्के पाण्यातील अंश अर्ध्या टक्क्यावर येतो, याला कॅल्शिअम सल्फेट हेमिहायड्रेट Caso4, 1/2 H2O म्हणतात. मग या मातीत प्रचंड लवचिकता निर्माण होते. हहेच ते " प्लॅस्टर ऑफ पॅरिस" अशा मातीत परत तीन भाग पाणी शोषले अथवा कृत्रिमरीत्या टाकले, तर परत त्या मातीचे रूपांतर जिप्सममध्येच होते. म्हणजे नैसर्गिक पदार्थातच होते. थोडक्यात ' मातीत असशी मातीत मिळशी' असेच या खनिजाचे रुपरंग आहे, जे पर्यावरण प्रेमीच आहे.
हे जाणून इसवीसन 1700 मध्ये फ्रेंच लोकांनी लाकडाच्या भिंती, तक्तपोशी यांचे आगीपासून संरक्षण करण्यासाठी या खनिजाचा प्रचंड उपयोग केला. शिवाय अनेक कलाकुसर, पुतळ्यासाठीही याचा उपयोग केला.
फ्रेंचांचे सुदैवाने हे ' जिप्सम' खनिज पॅरिस जवळ प्रचंड प्रमाणात त्यांना सापडले. ते इतके की जगभर ते प्लॅस्टर ऑफ पॅरिस या नावानेच पुढे ओळखले जाऊ लागले व त्याचा वापर होऊ लागला.
*लेखक:-डॉ. प्रमोद मोघे- वरिष्ठ शास्त्रज्ञ*
*सकाळ,१५ सप्टेंबर,२०१२*
*संकलन:-प्रा.र.भ.वनारसे*
*टीप:-हा लेख सौ.ऋतुजा कुलकर्णी यांनी टंकीत केल्याबद्दल त्यांचे आभार.*
*#जुनेमराठीलेख*
या उपक्रमातील दुसरा लेख :
_____________________________
Thursday,December 1,2016
*डोळस विज्ञान*
*वैज्ञानिक अज्ञानाचा बळी "प्लॅस्टर ऑफ पॅरिस "*
वाहनांचा धूर कमी करणे, नदीकाठ स्वच्छ ठेवणे, ओला सुका कचरा, गांडूळ खत, पाण्याची काटकसर एवढ्यासाठी कधीतरी शाळा - कॉलेज मधील मुलांना घेऊन फेऱ्या, जलदिंडी हे सारे प्रकार केले म्हणजेच पर्यावरण रक्षण असेच आता सर्वाना वाटू लागले आहे. दुर्दैवाने या सध्या गोष्टीतही शास्त्रीय डोळस दृष्टीवर पट्टी बांधून, अज्ञानाचा बुरखा पांघरून, शास्त्र व शास्त्रज्ञाला अशा मोहिमांत थारा न दिल्याने डोळस पर्यावरण सामान्य माणसांपर्यंत पोचवणे अत्यंत अवघड झाले आहे.
याचे ज्वलंत उदाहरण म्हणजे साप. ' साप म्हणून भुई बुडवून प्लॅस्टर ऑफ पॅरीस विषयी पसरवलेला अंधसमज व वैज्ञानिक अज्ञानाने घेतलेला अत्यंत उपयुक्त पदार्थाचा बळी. प्लॅस्टर ऑफ पॅरिस हे केमिकल नसून, नैसर्गिक खजिनाचाच भाग आहे. तो मातीइतकाच किंबहुना मातीपेक्षा जास्त उपयुक्त पर्यावरणप्रेमी पर्यावरण रक्षक, आरोग्यहितकारी, आरोग्यरक्षक आहे.
प्लॅस्टर ऑफ पॅरिस चा उपयोग इतिहासाला नऊ हजार वर्षांपासून अंत्तोलिया, सीरिया, येथे आढळला. पाच हजार वर्षांपूर्वी इजिप्त मध्ये तेथील वास्तुशास्त्रज्ञानी या खनिजाचा उपयोग 'पिरॅमिड' च्या बांधकामात सढळ हातांनी केलाच; पण विशेषतः तेथील शिल्पकारांनी पाच हजार वर्षांपूर्वी त्याचा उपयोग असंख्य पुतळे निर्माण करण्यासाठी केला, छतासाठी केला. प्लॅस्टर ऑफ पॅरिस मध्ये अनेक रंगछटाही आहेत. निसर्गात प्रकाश आरपार जाणारे प्लॅस्टर ऑफ पॅरिस मिळते, त्यापासून ग्रीक लोकांनी घराच्या खिडक्या बनवल्या . इतके जुने हे प्लॅस्टर ऑफ पॅरिस आहे.
हे खनिज मातीसारखे समुद्र पाणी व जलाशय यांचा ज्या ज्या प्रदेशात संपर्क येतो , तेथे त्याची बाष्पीभवनामुळे निर्मिती होते. त्यांच्या खाणी जगभर आहेत. या खनिजाला रासायनिक भाषेत 'जिप्सम' म्हणतात. त्याचा रासायनिक फॉर्म्युला CaSO4, 2H2O, कॅल्शिअम सल्फेट डायहायट्रेट हा आहे. हे पांढऱ्या, गुलाबी, राखी, करड्या रंगात सागरतळ्यात मिळु शकते.
जेव्हा या जिप्समला नैसर्गिक वा कृत्रिम उष्णता दिली जाते, तेव्हा याच्यातील दोन टक्के पाण्यातील अंश अर्ध्या टक्क्यावर येतो, याला कॅल्शिअम सल्फेट हेमिहायड्रेट Caso4, 1/2 H2O म्हणतात. मग या मातीत प्रचंड लवचिकता निर्माण होते. हहेच ते " प्लॅस्टर ऑफ पॅरिस" अशा मातीत परत तीन भाग पाणी शोषले अथवा कृत्रिमरीत्या टाकले, तर परत त्या मातीचे रूपांतर जिप्सममध्येच होते. म्हणजे नैसर्गिक पदार्थातच होते. थोडक्यात ' मातीत असशी मातीत मिळशी' असेच या खनिजाचे रुपरंग आहे, जे पर्यावरण प्रेमीच आहे.
हे जाणून इसवीसन 1700 मध्ये फ्रेंच लोकांनी लाकडाच्या भिंती, तक्तपोशी यांचे आगीपासून संरक्षण करण्यासाठी या खनिजाचा प्रचंड उपयोग केला. शिवाय अनेक कलाकुसर, पुतळ्यासाठीही याचा उपयोग केला.
फ्रेंचांचे सुदैवाने हे ' जिप्सम' खनिज पॅरिस जवळ प्रचंड प्रमाणात त्यांना सापडले. ते इतके की जगभर ते प्लॅस्टर ऑफ पॅरिस या नावानेच पुढे ओळखले जाऊ लागले व त्याचा वापर होऊ लागला.
*लेखक:-डॉ. प्रमोद मोघे- वरिष्ठ शास्त्रज्ञ*
*सकाळ,१५ सप्टेंबर,२०१२*
*संकलन:-प्रा.र.भ.वनारसे*
*टीप:-हा लेख सौ.ऋतुजा कुलकर्णी यांनी टंकीत केल्याबद्दल त्यांचे आभार.*
*#जुनेमराठीलेख*
No comments:
Post a Comment